Сергей Есенин (1895 – 1925)
Сергей Есенин
(1895-1925)
Там, где капустные грядки
Красной водой поливает восход,
Клененочек маленький матке
Зеленое вымя сосет.
Вот уж вечер. Роса
Блестит на крапиве.
Я стою у дороги,
Прислонившись к иве.
От луны свет большой
Прямо на крышу.
Где-то песнь соловья
Вдалеке я слышу.
Сергей Есенин
(1895-1925)
Алһыу һыуҙар һибеп йөрөгән ерҙә
Кәбеҫтәгә ел – таң килене, –
Бер ҡолонсаҡ саған имеп тора
Инәһенең йәшел еләнен.
Кис булды. Ысыҡтар
Емелдәй ситәндә.
Мин, талға һөйәлеп,
Торам юл ситендә.
Ай нуры яҡтырта
Нәҡ беҙҙең өй башын.
Ҡайҙалыр алыҫта
Һандуғас тауышы.
Хорошо и тепло,
Как зимой у печки.
И березы стоят,
Как большие свечки.
И вдали за рекой,
Видно, за опушкой,
Сонный сторож стучит
Мертвой колотушкой.
Поет зима – аукает,
Мохнатый лес баюкает
Стозвоном сосняка.
Кругом с тоской глубокою
Плывут в страну далекую
Седые облака.
А по двору метелица
Ковром шелковым стелется,
Но больно холодна.
Воробышки игривые,
Как детки сиротливые,
Прижались у окна.
Озябли пташки малые,
Голодные, усталые,
И жмутся поплотней.
А вьюга с ревом бешеным
Стучит по ставням свешенным
И злится все сильней.
И дремлют пташки нежные
Под эти вихри снежные
У мерзлого окна.
И снится им прекрасная,
В улыбках солнца ясная
Красавица весна.
Кис йылы. Мин хәс тә
Ҡыш мейес янында!
Шәм кеүек теҙелеп,
Ойоған ҡайындар.
Тик төнгө һаҡсыға
Таңғаса йоҡо юҡ.
Иренеп кенә ул
Туҡылдай туҡ та туҡ.
Ябынған да ялбыр юрған,
Йыр йырлай ҡыш – шаулай урман,
Ҡарағайҙар сайҡала.
Тирә-яҡта хәсрәт йотҡан,
Алыҫ илгә юлдар тотҡан
Сал болоттар айҡала.
Ә урамда ҡар бураны
Йәйһә лә ебәк юрғанын,
Уғата һыуыҡ тышта.
Сыр-сыу сыпсыҡ балалары,
Ташлап киткәс аталары,
Тәҙрәләргә йылышҡан.
Өшөгән меҫкен ҡошсоҡтар,
Йонсоп бөткән ас сыпсыҡтар,
Бер-беренә һырыға.
Ә ел-дауыл, йәне асып,
Шаҡый ҙа тәҙрә ҡапҡасын,
Ҡоторона нығыраҡ.
Елдәр, елеп, көй көйләйҙәр,
Серем итә меҫкенкәйҙәр,
Боҫоп тәҙрә ҡашына.
Һәм төш күрә һәр бисара:
Имеш, көндәй балҡып тора
Яҙһылыуҡай ҡаршыла.
Выткался на озере алый свет зари.
На бору со звонами плачут глухари.
Плачет где-то иволга, схоронясь в дупло.
Только мне не плачется – на душе светло.
Знаю, выйдешь к вечеру за кольцо дорог,
Сядем в копны свежие, под соседний стог.
Зацелую допьяна, изомну, как цвет,
Хмельному от радости пересуду нет.
Ты сама под ласками сбросишь шелк фаты,
Унесу я пьяную до утра в кусты.
И пускай со звонами плачут глухари,
Есть тоска веселая в алостях зари.
Дымом половодье
Зализало ил.
Желтые поводья
Месяц уронил.
Еду на баркасе,
Тычусь в берега.
Церквами у прясел
Рыжие стога.
Заунывным карком
В тишину болот
Черная глухарка
К всенощной зовет.
Уҡаланған күл өҫтө шәфәҡ нурынан,
Ҡарағайҙар таң ҡалған һуйыр йырынан.
Ҡыуышында ҡайҙалыр һыҡтай һарығош,
Һыҡтамайым мин генә – яҡты был һағыш.
Беләм, кисен сығырһың әүен артына,
Ултырырбыҙ хуш еҫле кәбән аҫтына.
Иҫергәнсе үбермен, гөлдәй иҙермен,
Бер иҫерткәс, ғәйбәт ни – уға түҙермен.
Үҙең, иреп, ташларһың ебәк шәлеңде,
Ҡаршыларһың ҡыуаҡта йәнһеҙ мәлеңде.
Әйҙә шашһын һуйырҙар моңһоу йырында,
Һөйөнөслө һағыш бар ал таң нурында.
Ташҡын томаны
Ялағас ләмен,
Ай ҙа ташланы
Алтын теҙгенен.
Йөҙәм кәмәмдә,
Ярға төртөләм.
Сиркәү-кәбәндән
Хуш еҫ бөркөлә.
Тик ҡара һуйыр
Килә ҡур ҙа ҡур,
Әйҙәп тын һаҙға –
Киске намаҙға...
Сыплет черемуха снегом,
Зелень в цвету и росе.
В поле, склоняясь к побегам,
Ходят грачи в полосе.
Никнут шелковые травы,
Пахнет смолистой сосной.
Ой вы, луга и дубравы, –
Я одурманен весной.
Радуют тайные вести,
Светятся в душу мою.
Думаю я о невесте,
Только о ней лишь пою.
Сыпь ты, черемуха, снегом,
Пойте вы, птахи, в лесу.
По полю зыбистым бегом
Пеной я цвет разнесу.
ПОРОША
Еду. Тихо. Слышны звоны
Под копытом на снегу,
Только серые вороны
Расшумелись на лугу.
Заколдован невидимкой,
Дремлет лес под сказку сна,
Словно белою косынкой
Подвязалася сосна.
Понагнулась, как старушка,
Оперлася на клюку,
А над самою макушкой
Долбит дятел на суку.
Скачет конь, простору много,
Валит снег и стелет шаль.
Бесконечная дорога
Убегает лентой вдаль.
Ҡарҙарын ҡоя муйылым,
Үлән сумған ысыҡҡа.
Ужымға һуҙып муйынын,
Ҡырға ҡарғалар сыҡҡан.
Ҡарағайҙар ҡул болғайҙар,
Аңҡый сайыр еҫтәре.
Әй һеҙ, урман, киң туғайҙар,
Яҙға китә иҫтәрем!
Елдәр һөйләй сер-хәбәрен,
Елкендереп күңелде.
Уйлап-уйлап һөйгән йәрен,
Күңел йырға күмелде.
Ҡойон, муйыл, ҡарҙарыңа
Ҡоштар моңо түгелһен!
Йүгерә-атлай ҡырҙарыма
Һибәм сәскәң күбеген.
ҠЫРПАҠ ҠАР
Еләм. Тып-тын. Тыпылдаша
Ҡарҙа бары дағалар.
«Ҡарр» ҙа «ҡарр!» – тип ҡарҡылдаша
Туғайҙа тик ҡарғалар.
Кемдер сихырлаған урман
Йоҡлай, татлы төш күреп.
Ҡарағай аҡ тун ябынған,
Белгән төҫлө өшөрөн.
Юлсы ҡарттай эйелгән дә
Таянған ул таяҡҡа,
Ә тумыртҡа түбәһендә
Тәүбә туҡый ян-яҡҡа.
Саба атым. Алда киңлек.
Ҡар яуа, түшәй шәлен.
Ә юл оҙон таҫма кеүек,
Иге-сиге юҡ әле!..
Гой ты, Русь, моя родная,
Хаты – в ризах образа...
Не видать конца и края –
Только синь сосет глаза.
Как захожий богомолец,
Я смотрю твои поля.
А у низеньких околиц
Звонно чахнут тополя.
Пахнет яблоком и медом
По церквам твой кроткий Спас.
И гудит за корогодом
На лугах веселый пляс.
Побегу по мятой стежке
На приволь зеленых лех,
Мне навстречу, как сережки,
Прозвенит девичий смех.
Если крикнет рать святая:
«Кинь ты Русь, живи в раю!»
Я скажу: «Не надо рая,
Дайте родину мою».
КОРОВА
Дряхлая, выпали зубы,
Свиток годов на рогах.
Бил ее выгонщик грубый
На перегонных полях.
Сердце неласково к шуму,
Мыши скребут в уголке.
Думает грустную думу
О белоногом телке.
Не дали матери сына,
Первая радость не прок.
И на колу под осиной
Шкуру трепал ветерок.
Эй һин, минең тыуған Рәсәй!
Бер һүрәт, тим, өйҙәрҙе...
Иге-сиге күренмәйсә,
Күк һура тик күҙҙәрҙе.
Мин, бер юлсы дәрүиш ише,
Ҡырҙарға торам ҡарап.
Кәртә буйҙарына төшөп,
Тирәктәр кибә шыңрап.
Бал, алма еҫе аңҡытҡан
Баҫымсаҡ көҙкәй килә,
Йәш-елкенсәк ҡырға сыҡҡан,
Йырлашып бейей, көлә.
Әйҙәй мине йәшел һуҡмаҡ
Иркенә туғайҙарҙың.
Сыңлай, һырғалары һымаҡ,
Көлөшөүе ҡыҙҙарҙың.
Ҡысҡырһа яу: «Ташла Русты,
Йәннәткә, тип, кил инде!»
Кәрәкмәй, ти(е)рмен, йәннәте,
Бирегеҙ тик илемде!
ҺЫЙЫР
Ҡартайған ул, тештәр бөткән,
Күп балдаҡ мөгөҙөндә,
Көтөүсе лә туҡмап көткән
Туғайҙа йөрөгәндә.
Йөрәге тауыш яратмай,
Сысҡан ҡыштырлаһа ла.
Бары Аҡбәкәлен уйлай,
Юҡ инде, тип, донъяла.
Бирмәнеләр улын уға,
Тарһындылар, күрәһең.
Елдәр уҫаҡ бағанала
Елберләтә тиреһен.
Скоро на гречневом свее,
С той же сыновней судьбой,
Свяжут ей петлю на шее
И поведут на убой.
Жалобно, грустно и тоще
В землю вопьются рога...
Снится ей белая роща
И травяные луга.
ТАБУН
В холмах зеленых табуны коней
Сдувают ноздрями златой налет со дней.
С бугра высокого в синеющий залив
Упала смоль качающихся грив.
Дрожат их головы над тихою водой,
И ловит месяц их серебряной уздой.
Храпя в испуге на свою же тень,
Зазастить гривами они ждут новый день.
Весенний день звенит над конским ухом
С приветливым желаньем к первым мухам.
Но к вечеру уж кони над лугами
Брыкаются и хлопают ушами.
Все резче звон, прилипший на копытах,
То тонет в воздухе, то виснет на ракитах.
И лишь волна потянется к звезде,
Мелькают мухи пеплом по воде.
Уҙмаҫ улы яҙмышынан,
Етер ул көн һыйырға:
Элмәк һалып муйынына,
Сығарырҙар һуйырға.
Иламһырап, моңһоу ҡарар,
Мөгөҙөн ҡаҙар ергә...
Тик туғайҙар, аҡ сауҡалар
Төшкә керә хәҙергә.
ӨЙӨР
Йәшел ҡаштаҡта йылҡы өйөрө
Юшай, көндәрҙең сал саңын өрөп.
Текә ярлауҙан зәңгәр ҡултыҡҡа
Ыҫмала төҫлө ялдары ятҡан.
Ат күҙе ҡарай мөлдөрәп һыуҙан,
Көмөш йүгәнен ай шуға һуҙған.
Үҙ шәүләһенән ат үҙе өркә,
Бышҡырып төнгә, яңы көн көтә.
Яҙғы көн зыулай ат ҡолағына,
Тәүге себен дә танһыҡҡа ғына.
Тик кискә инде туғайҙа аттар
Тибенә башлай, ята ҡолаҡтар.
Һарлығып күктә, ярып ҡыуаҡты,
Тояҡ тауышы килә тып та тып.
Йондоҙға тулҡын үрелеү була,
Көлдәй себендән һыу өҫтө тула.
Погасло солнце. Тихо на лужке.
Пастух играет песню на рожке.
Уставясь лбами, слушает табун,
Что им поет вихрастый гамаюн.
А эхо резвое, скользнув по их губам,
Уносит думы их к неведомым лугам.
Любя твой день и ночи темноту,
Тебе, о родина, сложил я песню ту.
ПЕСНЬ О СОБАКЕ
Утром в ржаном закуте,
Где златятся рогожи в ряд,
Семерых ощенила сука,
Рыжих семерых щенят.
До вечера она их ласкала,
Причесывая языком,
И струился снежок подталый
Под теплым ее животом.
А вечером, когда куры
Обсиживают шесток,
Вышел хозяин хмурый,
Семерых всех поклал в мешок.
По сугробам она бежала,
Поспевая за ним бежать...
И так долго, долго дрожала
Воды незамерзшей гладь.
А когда чуть плелась обратно,
Слизывая пот с боков,
Показался ей месяц над хатой
Одним из ее щенков.
Көн дә байыны. Һил ҡалды туғай.
Көтөүсе малай һыҙҙыра ҡурай.
Бар өйөр тыңлай, эйеп ҡаҡ башын,
Һомай ҡошҡайҙың зарын, һағышын.
Ә сәңгел шаңдау, тейеп иренгә,
Уйҙарын илтә күҙ күрмәҫ ергә.
Һөйөп көнөңдө, ҡара төнөңдө,
Көйләйем, илем, һиңә көйөмдө.
ЭТ ХАҠЫНДА ЙЫР
Иртән иртүк арыш һаламында
Эт ояһын елдәр туҙҙырҙы.
Септә ышығына ятып, кәнтәй
Ете ерән көсөк тыуҙырҙы.
Ете ерәнен ул эңергәсә
Ялап иркәләне һалҡында.
Һәм уйылып ҡына ҡар ирене
Йылы ҡорһағының аҫтында.
Тауыҡтар ҙа төнәр ваҡыт етеп,
Көн дә инде тамам кисекте,
Шул саҡ һытыҡ йөҙлө хужа сығып,
Тоҡҡа тыҡты ете көсөктө.
Хәлһеҙ кәнтәй, көрткә бата-сума,
Ҡалмай барҙы уның артынан...
...Йылыу һыуҙың тоноҡ тигеҙлеге
Оҙаҡ-оҙаҡ ятты ҡалтырап.
Ялай-ялай тирле ҡабырғаһын,
Саҡ һөйрәлеп ҡайтып кергәндә,
Өй башынан йөҙгән ай ҙа уға
Бер балаһы булып күренде.
В синюю высь звонко
Глядела она, скуля,
А месяц скользил тонкий
И скрылся за холм в полях.
И глухо, как от подачки,
Когда бросят ей камень в смех,
Покатились глаза собачьи
Золотыми звездами в снег.
Не бродить, не мять в кустах багряных
Лебеды и не искать следа.
Со снопом волос твоих овсяных
Отоснилась ты мне навсегда.
С алым соком ягоды на коже,
Нежная, красивая, была
На закат ты розовый похожа
И, как снег, лучиста и светла.
Зерна глаз твоих осыпались, завяли,
Имя тонкое растаяло, как звук,
Но остался в складках смятой шали
Запах меда от невинных рук.
В тихий час, когда заря на крыше,
Как котенок, моет лапкой рот,
Говор кроткий о тебе я слышу
Водяных поющих с ветром сот.
Пусть порой мне шепчет синий вечер,
Что была ты песня и мечта,
Все ж, кто выдумал твой гибкий стан и плечи –
К светлой тайне приложил уста.
Не бродить, не мять в кустах багряных
Лебеды и не искать следа.
Со снопом волос твоих овсяных
Отоснилась ты мне навсегда.
Сәңкеп-сәңкеп оҙаҡ шыңшыны ул,
Күкһел бейеклектән күҙ алмай.
Ә ҡыйғас ай тау артына шыуҙы,
Йәшеренде унан, оҙамай.
Гүйә, шул саҡ һыныҡ урынына,
Көлкө күреп, кемдер таш атты.
Мөлдөрәшеп ҡарға эт күҙенән
Алтын йондоҙ булып йәш аҡты.
Йөрөмәм инде, иҙмәм ал ҡыуаҡты,
Эҙләһәм дә тапмам әҙеңде.
Төштә генә күрҙем мин ул саҡты,
Һоло сәс көлтәһен үҙеңдең.
Шәфәҡтең ал уты ине йөҙөң,
Еләктең ал һуты – иренең,
Күктең ҡото ине ике күҙең,
Һылыулыҡта, наҙҙа бер инең.
Күҙ емдәрең шиңгән саҡтарыңда
Исемең дә, иреп, юҡ булды.
Тик таушалған шәлең ҡаттарында
Бал еҫтәре ҡалған ҡулыңдың.
Таң һыҙылып, бесәй балаһындай,
Өй башында битен йыуғанда,
Һинең хаҡта йырлап сайпылғандай
Һыу ҡыҙҙары моңһоу йылғамда.
Бышылдаһа ҡайсаҡ күкшел төндәр,
Ул хыялың, йырың ине, тип,
Шулай ҙа мин ул һыныңды кемдәр
Уйлап тапты икән һинең, тим...
Йөрөмәм инде, иҙмәм ал ҡыуаҡты,
Эҙләһәм дә тапмам әҙеңде.
Төштә генә күрҙем мин ул саҡты,
Һоло сәс көлтәһен үҙеңдең...
ЛИСИЦА
А. М. Ремизову
На раздробленной ноге приковыляла,
У норы свернулася в кольцо.
Тонкой прошвой кровь отмежевала
На снегу дремучее лицо.
Ей все бластился в колючем дыме выстрел,
Колыхалася в глазах лесная топь.
Из кустов косматый ветер взбыстрил
И рассыпал звонистую дробь.
Как желна, над нею мгла металась,
Мокрый вечер липок был и ал.
Голова тревожно подымалась,
И язык на ране застывал.
Желтый хвост упал в метель пожаром,
На губах – как прелая морковь...
Пахло инеем и глиняным угаром,
А в ощур сочилась тихо кровь.
Нивы сжаты, рощи голы,
От воды туман и сырость.
Колесом за сини горы
Солнце тихое скатилось.
Дремлет взрытая дорога.
Ей сегодня примечталось,
Что совсем-совсем немного
Ждать зимы седой осталось.
Ах, и сам я в чаще звонкой
Увидал вчера в тумане:
Рыжий месяц жеребенком
Запрягался в наши сани.
ТӨЛКӨ
Л. М Ремизовҡа
Ҡайтып еткәс тә ул саҡ һөйрәлеп,
Һынған аяҡ менән өңөнә,
Тәгәрмәстәй ауҙы бөгәрләнеп
Ҡан һыҙылып килгән эҙенә.
Күҙҙәренә ут сағылды һаман,
Һаҙ сайҡалды төтөн эсендә.
Ел артылып сыҡты ҡыуаҡтарҙан,
Йәҙрә һипкән төҫлө тәтелдәп.
Баш осонда һаман саңы туҙа
Ҡандай еүеш ҡыҙыл эңерҙә.
Ҡалҡытһа ла башын болоҡһоуҙан,
Теле инде туңа һеңерҙә.
Тик ҡойроғо елдә хәс тә ялҡын,
Серек кишер тәме – ирендә.
Ағас бәҫе, балсыҡ еҫе аңҡый,
Ҡаны һарҡый әле сөрөлдәп...
Ҡыр яланғас, ҡыуаҡтар буш,
Һыу өҫтөнән томан тартыла.
Тәгәрмәстәй, һүрән ҡояш
Тәгәрәне күк тау артына.
Серем итә соҡорло юл,
Бөгөн әле алды хәтергә:
Сал ҡышты ла ҡаршылар ул,
Күп ҡалмаған инде көтөргә.
Аһ, үҙем дә шау томанда
Ҡарап торҙом кисә самалап:
Ерән ай ҙа, бер ҡолондай,
Егелеп алған беҙҙең санаға!
Я по первому снегу бреду
В сердце ландыши вспыхнувших сил.
Вечер синею свечкой звезду
Над дорогой моей засветил.
Я не знаю – то свет или мрак?
В чаще ветер поет иль петух?
Может, вместо зимы на полях
Это лебеди сели на луг.
Хороша ты, о белая гладь!
Греет кровь мою легкий мороз!
Так и хочется к телу прижать
Обнаженные груди берез.
О лесная, дремучая муть!
О веселье оснеженных нив!
Так и хочется руки сомкнуть
Над древесными бедрами ив.
О верю, верю, счастье есть!
Еще и солнце не погасло.
Заря молитвенником красным
Пророчит благостную весть,
О верю, верю, счастье есть.
Звени, звени, златая Русь,
Волнуйся, неуемный ветер!
Блажен, кто радостью отметил
Твою пастушескую грусть.
Звени, звени, златая Русь.
Люблю я ропот буйных вод
И на волне звезды сиянье.
Благословенное страданье,
Благословляющий народ.
Люблю я ропот буйных вод.
Ярып киләм тәүге аҡ ҡарҙы,
Ынйы сәскә баҙлай күңелдә.
Күк шәм итеп шәфәҡ ҡабыҙҙы
Бер йондоҙон инде күгендә.
Көнмө, төнмө – бер ни тоймайым,
Ел йә әтәс йырын ишетәмдер?
Ҡыш та түгелдер был, моғайын,
Тик аҡҡоштар ергә төшкәндер?
Әй, күркәм дә аҡлан был саҡта!
Һалҡынынан – ялҡын йөрәгем!
Ҡыҫып алғым килә ҡосаҡҡа
Ҡайындарҙың ап-аҡ күкрәген.
Әй, дөм-ҡара урман ҡосағы,
Ни ерең кәм әкиәт иленән?
Күтәреп тә килә ҡосаһым
Талдарыңдың нескә биленән!
Беләм, беләм: бар ул бәхет, бар!
Ҡояш та бит әле һүнмәгән.
Бәхет юрап беҙгә, ал таңдар
Ҡыҙыл намаҙлыҡмы йәймәгән? –
Беләм, беләм: бар ул бәхет, бар!
Зыңла, зыңла, алтын илкәйем,
Ел һин, ел һин, алтын елкәйем!
Көтөүсе лә көтә көнкәйен,
Тыңла, тыңла өмөт көйкәйен,
Зыңла, зыңла, алтын илкәйем!
Яратам мин ярһыу һыуҙарҙы,
Һыуҙарҙағы алһыу нурҙарҙы.
Ҡыҫҡа ла был ҡайғы алҡымды,
Аҡ күңеле һүнмәҫ халҡымдың, –
Яратам мин ярһыу һыуҙарҙы!
Л. И. Кашиной
Зеленая прическа,
Девическая грудь,
О тонкая березка,
Что загляделась в пруд?
Что шепчет тебе ветер?
О чем звенит песок?
Иль хочешь в косы-ветви
Ты лунный гребешок?
Открой, открой мне тайну
Твоих древесных дум,
Я полюбил печальный
Твой предосенний шум.
И мне в ответ березка:
«О любопытный друг,
Сегодня ночью звездной
Здесь слезы лил пастух.
Луна стелила тени,
Сияли зеленя.
За голые колени
Он обнимал меня.
И так, вдохнувши глубко,
Сказал под звон ветвей:
«Прощай, моя голубка,
До новых журавлей».
Л. И. Кашинаға
Йәшел генә толомҡайың,
Ҡыҙ күкрәге – күкрәгең.
Эй һин, һылыу ҡайынҡайым,
Быуала ни күрәһең?
Ни бышылдай елдәр һиңә,
Ни һөйләй ҡом-тупрағың?
Әллә йәшел сәстәреңә
Кәрәкме ай-тарағың?
Әйтсе, әйтсе серҙәреңде,
Ҡатымы бик уйҡайың?
Яратам мин йырҙарыңды,
Яҡын миңә моңҡайың.
— Бында, – тине ҡайынҡайым, –
Бөгөн, йондоҙло төндә,
Килде көтөүсе дуҫҡайым,
Йәш эркелеп күҙендә.
Ай япты атлас юрғанын,
Үләндәр яҫтыҡ булды.
Ә ул ҡосаҡлап иланы
Яланғас аяғымды.
Көрһөндө лә таң атҡансы,
Әйтте, һыйпап япрағым:
«Яҙын торналар ҡайтҡансы
Һау булып тор, аппағым!»
КАНТАТА
Спите, любимые братья.
Снова родная земля
Неколебимые рати
Движет под стены Кремля.
Новые в мире зачатья,
Зарево красных зарниц...
Спите, любимые братья,
В свете нетленных гробниц.
Солнце златою печатью
Стражем стоит у ворот...
Спите, любимые братья,
Мимо вас движется ратью
К зорям вселенским народ.
По-осеннему кычет сова
Над раздольем дорожной рани.
Облетает моя голова,
Куст волос золотистый вянет.
Полевое, степное «ку-гу»,
Здравствуй, мать голубая осина!
Скоро месяц, купаясь в снегу,
Сядет в редкие кудри сына.
Скоро мне без листвы холодеть,
Звоном звезд насыпая уши.
Без меня будут юноши петь,
Не меня будут старцы слушать.
Новый с поля придет поэт,
В новом лес огласится свисте.
По-осеннему сыплет ветр,
По-осеннему шепчут листья.
КАНТАТА
Йоҡлағыҙ һеҙ, туғанҡайҙар!..
Тыуған еркәй яңынан
Ҡаҡшау белмәҫ ҡыҙыл яуҙар
Туплай Кремль янына.
Ерҙә яңы ил яһайҙар –
Ялмап алған ялҡында.
Йоҡлағыҙ һеҙ, туғанҡайҙар,
Шиңмәҫ гөлдәр аҫтында.
Ҡояш, алтын мөһөр төҫлө,
Һаҡлай изге ҡапҡаны.
Һеҙҙең яндан, ер йөҙөнөң
Ҡаршыларға ал таңын,
Атлай илдең ҡалҡаны.
Көҙгөсә уһылдай ябалаҡ –
Иркендә таңғы юл сатының.
Сәстәрем көлтәһен һағалап,
Эй тарай ел-ҡараҡ алтынын.
Яланса, даласа: «Аһ-һа-һай!» –
Тип һуҙам уҫаҡҡа ҡулымды.
Тиҙҙән, тим, ҡойоноп ҡарҙа, ай
Ултырыр башына улыңдың.
Тиҙҙән мин ҡатырмын япраҡһыҙ,
Ҡолаҡта – йондоҙ ҙа ҡар сыңы...
Йәштәргә йырҙарым яраҡһыҙ,
Ҡарттар ҙа тыңламаҫ йырсыһын.
Килер бер йәш шағир ҡырҙан,
Яңыса яңғырар ян-яҡтар...
...Көҙгөсә һыҙҙыра ямғыр ҙа,
Көҙгөсә бышылдай япраҡтар.
Не жалею, не зову, не плачу
Все пройдет, как с белых яблонь дым.
Увяданья золотом охваченный,
Я не буду больше молодым.
Ты теперь не так уж будешь биться,
Сердце, тронутое холодком,
И страна березового ситца
Не заманит шляться босиком.
Дух бродяжий! Ты все реже, реже
Расшевеливаешь пламень уст.
О, моя утраченная свежесть,
Буйство глаз и половодье чувств.
Я теперь скупее стал в желаньях,
Жизнь моя, иль ты приснилась мне?
Словно я весенней гулкой ранью
Проскакал на розовом коне.
Все мы, все мы в этом мире тленны,
Тихо льется с кленов листьев медь...
Будь же ты вовек благословенно,
Что пришло процвесть и умереть.
ПИСЬМО МАТЕРИ
Ты жива еще, моя старушка?
Жив и я. Привет тебе, привет!
Пусть струится над твоей избушкой
Тот вечерний несказанный свет.
Пишут мне, что ты, тая тревогу,
Загрустила шибко обо мне,
Что ты часто ходишь на дорогу
В старомодном ветхом шушуне.
И тебе в вечернем синем мраке
Часто видится одно и то ж:
Будто кто-то мне в кабацкой драке
Саданул под сердце финский нож.
Йәлләп, саҡырып йәш тә ҡоймам инде,
Аҡ сәскәһен ҡойғас алмағас.
Мин яңынан йәш булмам инде,
Көҙҙәр һарыһы бер ялмағас...
Дарҫлап тибалмаҫһың хәҙер инде,
Һалҡын төшкән ялҡын йөрәгем.
Артта ҡалды аҡ ҡайынлы илде
Ялан аяҡ ҡыҙырып йөрөгәнем.
Берәҙәк йән! Һаман, һаман һинең
Һүрәнәйә бара ялҡының.
Әй, юғалған саф йәшлегем минең,
Күҙ ялҡыным, хистәр ташҡыным...
Нәфселәрем һараная барып,
Төшмө һин, тим, ғүмер хаҡында.
Әйтерһең дә, яҙғы таңды ярып,
Сабып үттем аҡбуҙ атымда.
Беҙ һәммәбеҙ ҡунаҡ был донъяла,
Күр, саған да ҡоя баҡырын...
Әйҙә атһын, әйҙә ятһын шулай
Ғүмер сәскәһе һәм ахыры!..
ӘСӘЙЕМӘ ХАТ
Һин иҫән-һаумы әле, әсәй ҡарсыҡ?
Мин дә иҫән. Күптйн-күп сәләм!
Ни хәлдә һуң беҙҙең аҡ аласыҡ?
Нур яуҙырһын уға бар ғаләм!
Хат яҙғандар. Эстән һыҙып ҡына,
Минең өсөн бик тә көйөнөп,
Йыш сығаһың икән юл сатына,
Иҫке еләнеңде кейенеп.
Күҙҙәреңә эңер ҡараһында
Бер үк мәхшәр, имеш, күренә:
Кемдер, имеш, эске янъялында
Хәнйәр ҡаҙай бәғрем түренә.
Ничего, родная! Успокойся.
Это только тягостная бредь.
Не такой уж горький я пропойца,
Чтоб, тебя не видя, умереть.
Я по-прежнему такой же нежный
И мечтаю только лишь о том,
Чтоб скорее от тоски мятежной
Воротиться в низенький наш дом.
Я вернусь, когда раскинет ветви
По-весеннему наш белый сад.
Только ты меня уж на рассвете
Не буди, как восемь лет назад.
Не буди того, что отмечталось,
Не волнуй того, что не сбылось, –
Слишком раннюю утрату и усталость
Испытать мне в жизни привелось.
И молиться не учи меня. Не надо!
К старому возврата больше нет.
Ты одна мне помощь и отрада,
Ты одна мне несказанный свет.
Так забудь же про свою тревогу,
Не грусти так шибко обо мне.
Не ходи так часто на дорогу
В старомодном ветхом шушуне.
РУСЬ СОВЕТСКАЯ
А. Сахарову
Тот ураган прошел.
Нас мало уцелело.
На перекличке дружбы многих нет.
Я вновь вернулся
в край осиротелый,
В котором не был восемь лет.
Ҡуйсы, әсәй! Юҡҡа үртәлмәҫе,
Тик күҙеңә шулай күренә.
Түгел дә мин бөткән бер эскесе,
Ҡайтып һине күрмәй, үлергә.
Мин һаман да шулай бик илгәҙәк,
Тик бер өмөт менән юлланам:
Ҡайтҡым килә тәпәш өйгә тиҙерәк,
Ҡотолоп был мәхшәр донъянан.
Мин ҡайтырмын, беҙҙең ап-аҡ баҡса
Шау яҙғыса сатыр киргәндә.
Тик уятма сабый саҡтағыса,
Таң һарынан тороп эргәмдә.
Уятма һин уйлап ҡуйған уйҙы,
Болартма ла һүнгән хыялды.
Был донъяла йонсоу-юғалтыуҙы
Үтә иртә татып, мин яндым.
Өйрәтмә лә мине инанырға,
Үткәндәргә инде юл ябыҡ.
Һин генә бер терәк йыуанырға,
Һин генә бер изге яҡтылыҡ.
Шулай булғас, һис тә болоҡһома,
Минең өсөн бик тә көйөнөп.
Йыш сыҡмасы улай юл сатына,
Иҫке еләнеңде кейенеп.
СОВЕТ РӘСӘЙЕ
А. Сахаровҡа
Ул ғәрәсәт үтте.
Күптәр ҡалды ятып.
Дуҫ-иштәр ҙә инде бик аҙ күренә.
Мин, һигеҙ йыл үткәс,
Тағы төштөм ҡайтып
Етемһерәп ҡалған еремә.
Кого позвать мне?
С кем мне поделиться
Той грустной радостью, что я остался жив?
Здесь даже мельница –
бревенчатая птица
С крылом единственным –
стоит, глаза смежив.
Я никому здесь не знаком.
А те, что помнили, давно забыли.
И там, где был когда-то отчий дом,
Теперь лежит зола
да слой дорожной пыли.
А жизнь кипит.
Вокруг меня снуют и старые
и молодые лица.
Но некому мне шляпой поклониться,
Ни в чьих глазах не нахожу приют.
И в голове моей проходят роем думы:
Что родина?
Ужели это сны?
Ведь я почти для всех здесь
пилигрим угрюмый
Бог весть с какой
далекой стороны.
И это я!
Я, гражданин села,
Которое лишь тем и будет знаменито,
Что здесь когда-то баба родила
Российского скандального пиита.
Но голос мысли сердцу говорит:
«Опомнись! Чем же ты обижен?
Ведь это только новый свет горит
Другого поколения у хижин.
Кемгә өндәшергә?
Кем менән һуң бүлешергә
Иҫән ҡалыуымдың моңһоу шатлығын?
Бында хатта
Бүрәнә ҡош – елтирмән дә ергә
Күҙен йомоп,
Бер ҡанатҡа ҡалған, ҡаҡлығып.
Бер кемгә мин таныш түгел бында,
Ә белгәндәр инде – күптән онотҡан.
Элек атай йорто торған был урында
Хәҙер инде көл ҡатҡан да,
Борҡоп, саң ятҡан.
Ә шулай ҙа тормош ҡайнай.
Яҡ-яғымда
Ҡарты, йәше – бар(ы)һы мәж килә.
Тик, эшләпәм сисеп, һаулыҡ һорашҡанда,
Һәр ҡараштан һалҡын бөркөлә.
Һәм башыма күс-күс уйҙар килеп ҡуна:
Илемме был?
Әллә был тик төшөммө?
Һәр кемгә мин – дәрүиш һымаҡ,
Ят бер ҡунаҡ,
Алла белһен ҡайҙан –
Әллә айҙан килеп төштөммө?
Былмы һуң мин?
Шул ауылдың үҙ ярсығы!
Бит ҡасандыр шул ауылда бер бисә
Тапҡан өсөн генә даусан бер йырсыһын
Бөтә Рәсәй буйлап даны китәсәк!..
Тик аҡылым бөрөп ала йөрәгемдән:
«Иҫеңә кил! Ташла үпкәңде!
Был бит бары яңы быуын өйҙәрендә
Яңы яҡтылыҡ тик ҡыуа үткәнде...
Уже ты стал немного отцветать,
Другие юноши поют другие песни.
Они, пожалуй, будут интересней –
Уж не село, а вся земля им мать».
Ах, родина! Какой я стал смешной.
На щеки впалые летит сухой румянец.
Язык сограждан стал мне как чужой,
В своей стране я словно иностранец.
Вот вижу я:
Воскресные сельчане
У волости, как в церковь, собрались.
Корявыми, немытыми речами
Они свою обсуживают «жись».
Уж вечер. Жидкой позолотой
Закат обрызгал серые поля.
И ноги босые, как телки под ворота,
Уткнули по канавам тополя.
Хромой красноармеец с ликом сонным,
В воспоминаниях морщиня лоб,
Рассказывает важно о Буденном,
О том, как красные отбили Перекоп.
«Уж мы его – и этак и раз-этак, –
Буржуя энтого... которого... в Крыму...»
И клены морщатся ушами длинных веток,
И бабы охают в немую полутьму.
С горы идет крестьянский комсомол,
И под гармонику, наяривая рьяно,
Поют агитки Бедного Демьяна,
Веселым криком оглашая дол.
Вот так страна!
Какого ж я рожна
Орал в стихах, что я с народом дружен?
Ә һин инде бер аҙ шиңә төштөң,
Бүтән йәштәр йырлай бүтән йыр.
Уларға бит, –
Мулы төшкәс был өлөштөң, –
Әсә бөгөн – ауыл түгел, бөтә Ер!..»
Эй илгенәм! Ҡалай инде мин көлкөлө! –
Ас яңаҡҡа йәш ҡанмы һуң килешә?
Ауылдаштар теле ят бер тел шикелле,
Үҙ илемдә, гүйә, мин бер килмешәк!
Бына бөгөн –
Йәкшәмбе көн – яҡташтарым
Йыйылған да волость алдында,
Сатай-ботай һөйләп телмәр-сығыштарын,
Кәңәшәләр тормош хаҡында.
Кис тә булды,
Һорғолт ҡыр яҡтарын
Шәфәҡ манғас шыйыҡ буталға,
Тирәктәрҙең ялтыр тояҡтарын
Канау буйлап, гүйә, ут алған!
Аҡһаҡ «ҡыҙыләрмис» әллә йоҡомһорай,
Хәтер ептәренә сырмап маңлайын?
Перекопты ҡалай алғандарын һайрай,
Буденныйҙы маҡтай, табып һүҙ яйын.
«Беҙ, – ти, – теге... буржуйҙарҙың унда,
Ҡырымында, арт һабағын шулай уҡыттыҡ!.
Ә сағандар ҡолаҡтарын ҡарпайтҡандай,
Бисәләр «аһ» килә, эңер ҡурҡытып.
Тауҙан төшә шул саҡ комсомолдар,
Өҙә яҙып гармун күреген.
Бедный Демьян агиткаһын таҡмаҡлайҙар,
Туғай яңғыратып, ана, күрегеҙ!..
Бына һиңә илең!
Ҡайҙан алып әле
Халҡым, тип, мин тамаҡ ярҙым йырымда?
Моя поэзия здесь больше не нужна,
Да и, пожалуй, сам я тоже здесь не нужен.
Ну что ж!
Прости, родной приют.
Чем сослужил тебе – и тем уж я доволен,
Пускай меня сегодня не поют –
Я пел тогда, когда был край мой болен.
Приемлю все.
Как есть, все принимаю.
Готов идти по выбитым следам.
Отдам всю душу октябрю и маю,
Но только лиры милой не отдам.
Я не отдам ее в чужие руки,
Ни матери, ни другу, ни жене.
Лишь только мне она свои вверяла звуки
И песни нежные лишь только пела мне.
Цветите, юные! И здоровейте телом!
У вас иная жизнь, у вас другой напев.
А я пойду один к неведомым пределам,
Душой бунтующей навеки присмирев.
Но и тогда,
Когда во всей планете
Пройдет вражда племен,
Исчезнет ложь и грусть, –
Я буду воспевать
Всем существом в поэте
Шестую часть земли
С названьем кратким «Русь».
Отговорила роща золотая
Березовым, веселым языком,
И журавли, печально пролетая,
Уж не жалеют больше ни о ком.
Бында инде минең йырҙың үткән мәле,
Үҙемдең инде кәрәк юҡ бында...
Ярай, кисер, илем!
Ҡыумаһаң да,
Эшләгәнем еткән һиңә – алҡымдан!
Йырҙарымды бөгөн һанға һуҡмаһаң да,
Мин йырланым һине ауырыу сағыңда.
Ҡалай булһа, шулай –
Барһын эске тирәм.
Яңы юлдар ярып, бәлки, баралмам.
Октябргә, Майға бар йәнемде бирәм,
Тик лирамды ғына инде биралмам.
Бирмәм уны төрлө ят ҡулдарға,
Хатта әсәм менән дуҫым, ҡатынға.
Тик үҙемә ышанып ул сер ҡалдырған,
Тик үҙемде һалған уттан ялҡынға.
Үҫегеҙ һеҙ, йәштәр, уҙып йәш имәнде,
Башҡа юлда башҡа моңдо һеҙгә ятларға.
Ә мин китәм, мәңге баҫып ярһыу йәнде,
Әле күҙ күрмәгән алыҫ яҡтарға...
Әммә
Күргәндә лә бөтә Ер шарында
Яу, дау үткән,
Һәм ғәм, алдау бөткән рәсемде,
Йәнем-тәнем менән йырлар инем унда
Алтын бер өлөш ерен – Русымды!..
Һөйләште лә тынды алтын сауҡа,
Үҙенең шат, ҡайын телендә.
Торналар ҙа оса йылы яҡҡа,
Йәлләп тормай һис ни илендә.
Кого жалеть? Ведь каждый в мире странник
Пройдет, зайдет и вновь оставит дом.
О всех ушедших грезит конопляник
С широким месяцем над голубым прудом.
Стою один среди равнины голой,
А журавлей относит ветер в даль,
Я полон дум о юности веселой,
Но ничего в прошедшем мне не жаль.
Не жаль мне лет, растраченных напрасно,
Не жаль души сиреневую цветь.
В саду горит костер рябины красной,
Но никого не может он согреть.
Не обгорят рябиновые кисти,
От желтизны не пропадет трава.
Как дерево роняет тихо листья,
Так я роняю грустные слова.
И если время, ветром разметая,
Сгребет их все в один ненужный ком...
Скажите так... что роща золотая
Отговорила милым языком.
ЛЕНИН
(Отрывок из поэмы «Гуляй-поле»)
Еще закон не отвердел,
Страна шумит, как непогода.
Хлестнула дерзко за предел
Нас отравившая свобода.
Россия! Сердцу милый край,
Душа сжимается от боли,
Уж сколько лет не слышит поле
Петушье пенье, песий лай.
Кемде йәлләргә һуң?
Һәр кем шулай
Килә, китә, өйөн ҡалдырып.
Тик тармалар менән бер тулған ай
Ҡарап ҡала барыһын, ҡаңғырып.
Ҡарап торам мин дә буш туғайҙа
Торналарҙы елдәр ҡыуғанын.
Шат йәшлегем генә бары уйҙа,
Йәл дә түгел ергә тыуғаным.
Йәл дә түгел бушҡа үткән йылдар,
Йәл дә түгел күңел гөлдәрем.
Яна әле, ана, ут-баландар,
Тик йылытмай ялҡын телдәре.
Бөтмәй әле янып тәлгәштәре,
Ҡыуарһа ла, ҡалыр үләндәр.
Тын ҡойғандай ағас күҙ йәштәрен,
Мин дә ҡоям моңһоу үләндәр.
Әгәр заман, бер өйөмгә өйөп,
Уларҙы ла түкһә ел менән,
Әйтегеҙ тик алтын сауҡа, тиеп,
Яҙып ҡалды алсаҡ теленән...
ЛЕНИН
(«Гуляй-поле» поэмаһынан өҙөк)
Бар ҡанундар урынынан ҡупҡан,
Ил, буранлы көндәй, низағлы.
Ярҙарынан күңел ярһып сыҡҡан,
Һаташтырған беҙҙе азатлыҡ.
Рәсәй! Күңел түрендәге әсәй!
Һине күреп, һыҡтай йөрәгем –
Нисә йыл һуң, юҡ, ишетмәй Рәсәй
Эт өрөүен, әтәс һөрәнен.
Уж сколько лет наш тихий быт
Утратил мирные глаголы.
Как оспой, ямами копыт
Изрыты пастбища и долы.
Немолчный топот, громкий стон,
Визжат тачанки и телеги.
Ужель я сплю и вижу сон,
Что с копьями со всех сторон
Нас окружают печенеги?
Не сон, не сон, я вижу въявь
Ничем не усыпленным взглядом,
Как, лошадей пуская вплавь,
Отряды скачут за отрядом.
Куда они? И где война?
Степная водь не внемлет слову.
Не знаю, светит ли луна,
Иль всадник обронил подкову?
Все спуталось...
Но понял взор:
Страну родную в край из края,
Огнем и саблями сверкая,
Междоусобный рвет раздор.
······································
Россия –
Страшный, чудный звон.
В деревьях – березь, в цветь – подснежник.
Откуда закатился он,
Тебя встревоживший мятежник?
Суровый гений! Он меня
Влечет не по своей фигуре.
Он не садился на коня
И не летел навстречу буре.
Сплеча голов он не рубил,
Не обращал в побег пехоту.
Одно в убийстве он любил –
Перепелиную охоту.
Для нас условен стал герой,
Мы любим тех, что в черных масках,
Нисә йыл һуң илдең һил тормошо
Юғалтҡанға тыныс һүҙҙәрен,
Тояҡтарҙан, ҡара сәсәк ише,
Уйғыланған улъя ерҙәре.
Бер өҙлөкһөҙ күкрәү, иңрәү, үрт һәм
Арба-тачанкалар сыйлауы...
Әллә, йоҡлап, мин төшөмдә күрәм:
Һөңгө менән бар әйләнә-тирәм
Солғанғанмы, ҡубып сүл яуы?
Юҡ, төш түгел, түгел, өндә күрәм,
Йомолмаған һис тә күҙҙәрем:
Яу артынан сапҡан яуҙар менән,
Дауҙар менән тулған ерҙәрем.
Ҡайҙа бара был яу? Һуғыш ҡайҙа?
Шаңламай ҙа һүҙҙе ер-дала.
Белмәйем, был – нур яуамы айҙан,
Сәсрәгәнме күккә бер даға?
Мәхшәр ҡупҡан ерҙә...
Тик күк тыныс,
Күренәлер һуҡыр күҙгә лә:
Айҡап йөрөй илде ут та ҡылыс,
Һәм үҙ-ара ыҙғыш өҙгөләй...
·······························
Әсәй-Рәсәй!
Шомло, моңло аҙан!
Ҡайын-гөлөн күрмәй үтмәсе!
Килеп сыҡты икән ул ҡайҙарҙан
Һине болоҡһотҡан фетнәсе?
Дәһшәтле бер даһи. Һыны менән
Ул күңелгә минең инмәгән.
Ат эйәрләп, сабып йөрөмәгән,
Дауылға ла ҡаршы елмәгән.
Ҡылыс һелтәп, баш та йәнсемәгән,
Баҫтырмаған ҡыуып ул яуҙы.
Үлтерештә, тиҙәр, бары һөйгән
Тик бүҙәнә атып алыуҙы.
Герой хәҙер шартлы исем генә:
Йөҙлөк кейгән герой һанала.
А он с сопливой детворой
Зимой катался на салазках.
И не носил он тех волос,
Что льют успех на женщин томных.
Он с лысиною, как поднос,
Глядел скромней из самых скромных.
Застенчивый, простой и милый,
Он вроде сфинкса предо мной.
Я не пойму, какою силой
Сумел потрясть он шар земной?
Но он потряс...
Шуми и вей!
Крути свирепей, непогода,
Смывай с несчастного народа
Позор острогов и церквей.
·······························
Была пора жестоких лет,
Нас пестовали злые лапы.
На поприще крестьянских бед
Цвели имперские сатрапы.
·······························
Монархия! Зловещий смрад!
Веками шли пиры за пиром.
И продал власть аристократ
Промышленникам и банкирам.
Народ стонал, и в эту жуть
Страна ждала кого-нибудь...
И он пришел.
································
Он мощным словом
Повел нас всех к истокам новым.
Он нам сказал: «Чтоб кончить муки,
Берите все в рабочьи руки.
Для вас спасенья больше нет –
Как ваша власть и ваш Совет»...
Ә ул шунда малай-шалай менән
Тау шыуған, ти, ҡышын санала.
Бөҙрә сәстәр ҙә ул еткермәгән
Әүрәтергә ҡатын-ҡыҙ халҡын.
Батмус һымаҡ башын кем күрмәгән?
Ул ябайҙан-ябай, баҫалҡы.
Оялсан һәм йылы ҡараштары,
Ул бер сфинкс һымаҡ хәс миңә.
Аңлай алмайым мин: был Ер шарын
Тетрәтте ул ниндәй көс менән?
Тик тетрәтте...
Эй, ел-дауыл, туҡта,
Ҡотороп сәс ирек орлоғон,
Йыусы, йыу бәхетһеҙ был халыҡтан
Сиркәү, төрмәләрҙең хурлығын!..
Ауыр ине, ауыр заманалар,
Уҫал ҡулдар аҫты, киҫтерҙе,
Ҡаныбыҙҙы эскән аҡ батшалар
Залимдарға ғына төҫ бирҙе.
·······························
Эй, батшалыҡ! Яман еҫле төйәк!
Быуат-быуат эстең, типтерҙең.
Ә һуңынан беҙҙе һәр аҡ һөйәк
Ҡоллоғона һатты тимерҙең.
Ил иланы, күреп был афәтте,
Һәм ил көттө шул мәл берәүҙе...
Һәм ул килде.
································
Ҡөҙрәт һүҙен әйтте,
Алға әйҙәп беҙҙе бер үҙе.
«Михнәт ятмаҫ, – тине, – юлыңа,
Барын алһаң, эшсе, ҡулыңа.
Берҙән-бер юл ошо: ҡотолоу –
Ул Советҡа һеҙҙең тотоноу...»
································
И мы пошли под визг метели,
Куда глаза его глядели:
Пошли туда, где видел он
Освобожденье всех племен...
································
И вот он умер...
Плач досаден.
Не славят музы голос бед.
Из меднолающих громадин
Салют последний даден, даден,
Того, кто спас нас, больше нет.
Его уж нет, а те, кто вживе,
А те, кого оставил он,
Страну в бушующем разливе
Должны заковывать в бетон.
Для них не скажешь:
«Ленин умер!»
Их смерть к тоске не привела.
··································
Еще суровей и угрюмей
Они творят его дела...
БАЛЛАДА О ДВАДЦАТИ ШЕСТИ
С любовью – прекрасному
художнику Якулову
Пой песню, поэт,
Пой.
Ситец неба такой
Голубой.
Море тоже рокочет
Песнь.
Их было
-
26 их было,
Һәм беҙ киттек – елдәр олоп торҙо –
Уның күҙе баҡҡан яҡтарға.
Ябырылдыҡ
Барлыҡ халыҡтарҙы
Ирек көтөп торған саҡтарға...
··································
...Бына ул юҡ...
Илау йырлау ниңә,
Хәсрәт өнө күмгәс бар илде?
Баҡыр туптар аһылдауы менән
Һуңғы сәләм инде бирелде.
Беҙҙе ҡотҡарған зат
Инде вафат.
Инде ул юҡ! Ә тереләр? –
Ул ҡалдырған яҙғы ташҡын илен
Бетон ярҙарына төрөрҙәр.
«Ленин үлде!» һүҙе юҡ уларға,
Улар ҡалды ҡыҫып тештәрен.
·································
Тағы ярһыбыраҡ һәм нығыраҡ
Эшләй улар уның эштәрен...
ЕГЕРМЕ АЛТЫ ХАҠЫНДА БАЛЛАДА
Шәп художник Г. Якуловҡа –
ихтирам менән
Йырла йыр һин, шағир,
Йырла йыр.
Зәңгәр күк тә бағыр,
Йылмайыр.
Диңгеҙ ҙә бит, күкрәп,
Йыр йырлай.
Шул йырҙарҙы, тетрәп,
Ер тыңлай.
Егерме лә алты
Алтын ир,
Егерме лә алты
Аҫыл ир,
Их могилы пескам
Не занесть.
Не забудет никто
Их расстрел
На 207-й
Версте.
Там за морем гуляет
Туман.
Видишь, встал из песка
Шаумян.
Над пустыней костлявый
Стук.
Вон еще 50
Рук
Вылезают, стирая
Плеснь.
26 их было,
-
Кто с прострелом в груди,
Кто в боку,
Говорят:
«Нам пора в Баку –
Мы посмотрим,
Пока есть туман,
Как живет
Азербайджан».
Ночь, как дыню,
Катит луну.
Море в берег
Струит волну.
Вот в такую же ночь
И туман
Расстрелял их
Отряд англичан.
Егерме лә алты
Комиссар! –
Гүрҙә ҡалыр ятып,
Ҡом – осар...
Ике йөҙ ҙә ете
Саҡрым
Ергә дошман илтеп
Атырын
Кем белгән дә кем һуң
Онотор?
Онотоусы булһа,
Ер йотор...
Күрәһеңме, унда
Томанмы?
Ҡалҡып сыҡҡан ҡомдан –
Шаумянмы?
Ана тағы, йырып ҡомдоң
Төйәген,
Күтәрелгән илле ҡулдың
Һөйәге...
Егерме лә алты
Ир ине,
Ниәттәре алтын,
Бер ине.
Ҡайһы бере күкрәгенән
Атылған,
Ҡабырғаһы йәҙрә менән
Ватылған.
Ватылһа ла күкрәк,
Ҡабырға:
«Кәрәк, – тиҙәр, – тиҙерәк
Ҡайтырға.
Ни мәғәнә, – тиҙәр, –
Ятыуҙан?!
Ә унда һуң ниҙәр –
Бакуҙа?
Ерҙе япҡан саҡта
Аҡһыл был томан,
Ни бар тыуған яҡта,
Әйт, Әзербайжан?!»
·······················
·······················
Коммунизм –
Знамя всех свобод.
Ураганом вскипел
Народ.
На империю встали
Вряд
И крестьянин
И пролетарьят.
Там, в России,
Дворянский бич,
Был наш строгий отец
Ильич.
А на Востоке
Здесь
Их было
Все помнят, конечно,
Тот,
18-й, несчастный
Год.
Тогда буржуа
Всех стран
Обстреливали
Азербайджан.
Тяжел был Коммуне
Удар.
Не вынес сей край
И пал,
Но жутче всем было
Весть
Услышать
Про 26.
В пески, что как плавленный
Воск,
Свезли их
За Красноводск,
Тәгәрәй, күк ярып,
Ай-ҡауын.
Диңгеҙ белә ярын
Сайҡауын.
Бына шундай төндә
Томан боларҙы.
Инглиздар отряды
Атты уларҙы.
Коммунизм бит ул –
Ирек байрағы.
Ҡупҡандай ел-дауыл,
Халыҡ ҡайнаны.
Килә, тип, шул байраҡ
Беҙҙең тарафҡа,
Бар сүкеш, бар ураҡ
Баҫты бер сафҡа.
Унда Россияны
Ильич күкрәтһә,
Баяр-байҙар уны
Күреп тетрәһә,
Ә бында, Шәреҡтә,
Бит уң ҡанаты
Булды шул шәриҡтәр –
Егерме алты.
Хәтерләй һәр кеше
Ауыр ул йылды.
Ул хәнйәр эҙе ише
Тәрән уйылды.
Бар илдең яу-йото
Тап шул заманды
Уттарға ырғытты
Әзербайжанды.
Коммунабыҙға был,
Аһ, ауыр ине.
Ҡоторғас ел-дауыл,
Ауҙы тау иле.
Шул мәлде атылды
Егерме алты.
Һәм был хәбәр булды
Ҡатынан-ҡаты...
И кто саблей,
Кто пулей в бок –
Всех сложили на желтый
Песок.
26 их было,
-
Их могилы пескам
Не занесть.
Не забудет никто
Их расстрел
На 207-й
Версте.
Там за морем гуляет
Туман.
Видишь, стал из песка
Шаумян.
Над пустыней костлявый
Стук.
Вон еще 50
Рук
Вылезают, стирая
Плеснь.
26 их было,
Ночь как будто сегодня
Бледней.
Над Баку
26 теней.
Теней этих
-
О них наша боль
И песнь.
То не ветер шумит,
Не туман,
Слышишь, как говорит
Ирегән балауыҙ
Шикелле ҡомда
Инглиз – ялмауыҙ
Ҡала артында,
Ҡылыс һурып ҡындан,
Тоҫҡап мылтыҡтан –
Уларҙың барын да
Йыҡты аяҡтан...
Егерме лә алты
Алтын ир,
Егерме лә алты
Аҫыл ир,
Егерме лә алты
Комиссар! –
Гүрҙә ҡалыр ятып,
Ҡом – осар...
Ике йөҙ ҙә ете
Саҡрым
Ергә дошман илтеп
Атырын
Кем белгән дә кем һуң
Онотор?
Онотоусы булһа,
Ер йотор...
Күрәһеңме, унда
Томанмы?
Ҡалҡып сыҡҡан ҡомдан
Шаумянмы?
Ана тағы, йырып ҡомдоң
Төйәген,
Күтәрелгән илле ҡулдың
Һөйәге...
Егерме лә алты
Ир ине,
Ниәттәре алтын,
Бер ине...
·······················
Гүйә, бөгөн дә төн
Кәфен төҫөндә.
Егерме алты өн
Баку өҫтөндә...
Шаумян:
«Джапаридзе!
Иль я ослеп,
Посмотри:
У рабочих хлеб.
Нефть как черная
Кровь земли.
Нефть как черная
Кровь земли.
Паровозы крутом...
Корабли...
И во все корабли,
В поезда
Вбита красная наша
Звезда».
Джапаридзе в ответ:
«Да, есть.
Это очень приятная
Весть.
Значит, крепко рабочий
Класс
Держит в цепких руках
Кавказ.
Ночь, как дыню,
Катит луну.
Море в берег
Струит волну.
Вот в такую же ночь
И туман
Расстрелял нас
Отряд англичан».
Коммунизм –
Знамя всех свобод.
Ураганом вскипел
Народ.
Егерме алты һын –
Илдең күҙ нуры.
Шул хаҡта булһын
Был ҡайғы йыры.
Юҡ та, ел түгел был,
Юҡ, түгел томан.
Ишетсе, ни ти ул –
Дуҫына Шаумян:
«Джапаридзе, тим,
Ҡарасы шунда –
Икмәкме был, ни
Эшсе ҡулында?
Нефть ҡап-ҡара,
Ҡанылай ерҙең.
Ҡарасы, ҡара:
Паровоз бара...
Караптар күрҙем!
Барлыҡ караптар,
Барлыҡ поездар
Йондоҙ таҡҡандар –
Беҙҙең йондоҙҙар!»...
Джапаридзе уға:
«Эйе, – ти, – әгәр
Һүҙҙәрең хаҡ булһа,
Бик шәп был хәбәр.
Тимәк, кәрәге юҡ
Беҙҙең уфтауҙың.
Эшсе синыфы ныҡ
Тота Ҡафтауҙы».
Тәгәрәй, күк ярып,
Ай-ҡауын.
Диңгеҙ белә ярын
Сайҡауын.
Бына шундай төндә
Томан боларҙы.
Инглиздар отряды
Атты уларҙы.
На империю встали
В ряд
И крестьянин
И пролетарьят.
Там, в России,
Дворянский бич,
Был наш строгий отец
Ильич.
А на Востоке,
Здесь
26 их было,
Свет небес все синей
И синей.
Молкнет говор
Дорогих теней.
Кто в висок прострелен,
А кто в грудь.
К Ахч-Куйме
Их обратный путь...
Пой, поэт, песню,
Пой,
Ситец неба такой
Голубой...
Море тоже рокочет
Песнь –
26 их было,
Коммунизм бит ул –
Ирек байрағы.
Ҡупҡандай ел-дауыл,
Халыҡ ҡайнаны.
Килә, тип, шул байраҡ
Беҙҙең тарафҡа,
Бар сүкеш, бар ураҡ
Баҫты бер сафҡа.
Унда Россияны
Ильич күкрәтһә,
Баяр-байҙар уны
Күреп тетрәһә,
Ә бында, Шәреҡтә,
Бит уң ҡанаты
Булды шул шәриҡтәр –
Егерме алты...
Күгәрә бара
Һаман күк йөҙө.
Улар үҙ-ара
Бөтөрә һүҙен.
Ҡайһыһы ҡайҙан
Улар атылған.
Ағас-Ҡоймаға
Сыға ҡайтырға...
Йырла йыр һин, шағир,
Йырла йыр.
Зәңгәр күк тә бағыр,
Йылмайыр...
Диңгеҙ ҙә йырлап,
Ҡанатын ҡаҡты.
Йәшәй йән нурлап,
Егерме алты,
Егерме алты!..
ПЕРСИДСКИЕ МОТИВЫ
Улеглась моя былая рана,
Пьяный бред не гложет сердце мне.
Синими цветами Тегерана
Я лечу их нынче в чайхане.
Сам чайханщик с круглыми плечами,
Чтобы славилась пред русским чайхана,
Угощает меня красным чаем
Вместо крепкой водки и вина.
Угощай, хозяин, да не очень.
Много роз цветет в твоем саду.
Незадаром мне мигнули очи,
Приоткинув черную чадру.
Мы в России девушек весенних
На цепи не держим, как собак,
Поцелуям учимся без денег,
Без кинжальных хитростей и драк.
Ну а этой за движенья стана,
Что лицом похожа на зарю,
Подарю я шаль из Хороссана
И ковер ширазский подарю.
Наливай, хозяин, крепче чаю,
Я тебе вовеки не солгу.
За себя я нынче отвечаю,
За тебя ответить не могу.
И на дверь ты взглядывай не очень,
Все равно калитка есть в саду...
Незадаром мне мигнули очи,
Приоткинув черную чадру.