Коста Хетагуров (1859 – 1906)

Коста Хетагуров
(1859 – 1906)

МАТЬ СИРОТ
Коченеет ворон...
Страшен бури вой...
Спит на круче черной
Нар, аул глухой.

Долгой ночью лучше,
Чем тяжелым днем...
Светится на круче
Сакля огоньком.

На краю аула
В брошенном хлеву
Нищета согнула
Горькую вдову.

Горе истерзало –
Где уж тут до сна?
Над огнем устало
Возится она.

Коста Хетагуров
(1859 – 1906)

ЕТЕМДӘР ӘСӘҺЕ
Туңа ҡоҙғон был һалҡында...
Олой тауҙар дауылы...
Йоҡлай текә тау ҡуйынында
Ҡараңғы Нар ауылы.

Иң остағы сакля ғына
Һүндермәй һаман утын –
Ут йотоп усаҡ янында
Ултыра бер тол ҡатын.

Ауыр көнгә ҡарағанда,
Еңелерәк оҙон төн.
Тик ул нисек серем итһен,
Өҙгәс аҡтыҡ өмөтөн?

Хатта бүреләр ҡырыла
Был йотлоҡ һалҡынында.
Хәлдән тайған кешегә бит
Үлем – аяҡ аҫтында!..

На полу холодном
Кто в тряпье, кто так
Пять сирот голодных
Смотрят на очаг.

Даже волка косит
Голод в холода.
Злая смерть уносит
Слабых без труда.

«Ну не плачьте! – грустно
Говорит им мать, –
Накормлю вас вкусно,
Уложу вас спать...»

Можжевельник саклю
Дымом обволок...
Капают по капле
Слезы в котелок...

«Сгинув под обвалом
В день злосчастный тот,
Ты, кормилец, малых
Обманул сирот.

Пятерых покинул...
Что же впереди?
Лучше б сердце вынул
Из моей груди!

Видно, муж мой милый,
Ты жены умней, –
Что бежал в могилу
От семьи своей.

Сохнет и хиреет
Сын любимый твой:
Лечь бы нам скорее
Рядышком с тобой!»

Капают по капле
Слезы в котелок.
Можжевельник саклю
Дымом обволок...

Боҙҙай һалҡын таш иҙәндә,
Ҡаңғырышып аслыҡтан,
Биш етем бала, тилмереп,
Күҙен алмай усаҡтан.

— Йәгеҙ, илашмағыҙ, – тине
Әсәһе балаларға, –
Бына һеҙҙе туйҙырырмын,
Ятҡырырмын йоҡларға...

Сакляға төтөн тултырып,
Артыш сытыры яна.
Ә ҡаҙанға бөрсөк-бөрсөк
Әсәнең йәше тама:

«Биш бала бит, эй, атаһы!..
Ни көтә алғы көндө?
Алһаңсы һурып, исмаһам,
Күкрәктән йөрәгемде!..

Ҡара көндө таш ишелеп,
Ғәйеп булдың да үҙең,
Етемдәрҙе аямайса,
Тыныс йомолған күҙең.

Күрәһең, һин ҡатыныңдан
Аҡыллыраҡ, һөйөклөм:
Ҡәбергә бит беҙҙән башҡа
Алдан кереп өлгөрҙөң.

Ябығып кипте, һарғайып,
Яратҡан улың һинең.
Тиҙерәк инде беҙ ҙә бергә
Яныңда ятһаҡ ине!..»

Ә ҡаҙанға бөрсөк-бөрсөк
Әсәнең йәше тама.
Сакляға төтөн тултырып,
Артыш сытыры яна.

Бөтә балаһынан элек
Йоҡлап китте кинйәһе;
Ахыры, илап арыны ул –
Иң изге йән эйәһе!

Засыпает младший
Раньше всех детей –
Изнемог от плача
Лучший из людей.

Подожди ты малость! –
Лягут все подряд.
Голод и усталость
Скоро победят.

«Мама, не готово ль?
Дай похлебки! Дай!» –
Всем нам будет вдоволь,
Хватит через край!

Котелок вскипает,
Плещет на золу...
Дети засыпают
У огня в углу...

Ветер воет глуше,
Горе крепко спит.
Сон глаза осушит,
Голод утолит.
····················

И покуда мрачно
теплилась зола,
Все насытить плачем
Сердце не могла.

Детям говорила:
«Вот бобы вскипят!»
А сама варила
Камни для ребят.

Над детьми витает
Сон, и чист и тих, –
Ложь ее святая
Напитала их...

Сабыр итсе бер аҙ ғына,
Бүтәндәре лә йоҡлар –
Аслыҡ менән яланғаслыҡ
Барыһын аяҡтан йығар...

— Һаман бешмәнеме, әсәй?
Тиҙерәк ашты һоҫһаңсы.
— Хәҙер, хәҙер, бәпкәйҙәрем...
Ашарһығыҙ туйғансы.

Ҡаҙан ҡайнап сыҡты инде,
Ҡайнар һыу көлгә тама...
Көтә-көтә хәлдән тайғас,
Йомолдо күҙҙәр тамам...

Ел дә тыныбыраҡ олой,
Йоҡлай ҡайғы иҙ(е)рәп.
Йоҡо күҙ йәштәрен һөртә,
Аслыҡ ҡана тиҙерәк.

Һаламға һалды ла әсә
Хәйләһеҙ сабыйҙарын,
Өҫтәренә япҡан булды
Йылытып салғыйҙарын.

Үҙе аяҡ остарында
Утҡа ҡарап уйлана.
Йөрәк утын йәш һүндермәй –
Ҡайғы менән ул яна.

Бына борсаҡ бешерәм, тип
Балаларын йыуатты.
Ә үҙе ул буш ҡаҙанда
Ҡырсынташтар ҡайнатты.

Саф һәм тыныс йоҡо күмгән
Хәйләһеҙ сабыйҙарҙы.
Әсә изге алдаҡ менән
Туйындырҙы улдарҙы!..