Ян Райнис (1865 – 1929)

Ян Райнис
(1865 – 1929)

ОЗОРНАЯ ДЕВЧОНКА
«Хоть ты и найдешь другую –
Непрочен с ней будет покой:
Я скоро разделаюсь с нею,
И все же ты будешь мой!

Пускай белей их руки
И шали богаче у них –
Им алых щек не хватает
И кос золотистых моих.

Где ты найдешь такую,
Чье сердце живет, любя?
Забудь этих глупых кукол:
Они не поймут тебя!

Ты знаешь, я всех их выше
И всех тебе родней.
С твоим ли умом мятежным
Жить скукою серых дней?

И если пройду я мимо,
Бросая жгучий взгляд,
Ты вышвырнешь их из сердца
И к ним не придешь назад!»

РУКОВОДСТВО ДЛЯ БЕРЕЖЛИВЫХ
Каждый грош храни, как нищий,
Чтоб рублей скопить немало,
Урезай, что можешь, в пище,
Проживай в сырых подвалах:
Хоть богатства не умножишь –
Рано лечь в могилу сможешь!..
Каждый грош беречь – не скверно,
Ведь богатству он – основа,
Но пойми меня ты верно:
Все хватай у рта чужого!..
Соберешь тогда немало
И грехов, и капитала...

Ян Райнис
(1865 – 1929)

САЯ ҠЫҘЫҠАЙ
«Күҙең төшһә лә бүтәнгә,
Мөхәббәт килмәй ине.
Үҙем беләм нишләтергә –
Барыбер һин минеке!

Уның ҡулы аҡ булһа ла,
Юҡ йөҙөнөң ялҡыны.
Шәлендә сасаҡ булһа ла,
Юҡ сәсенең алтыны.

Эҙләп кенә табырһыңмы
Миндәй һөйә белгәнде?
Онот шул таш ҡурсағыңды,
Белмәй улар һөйгәнде!

Тырнаҡҡа ла тормаҫтарҙан,
Әйтсе, ҡайһы ерем кәм?
Шундай аҡылдарың барҙа,
Эсең бошмаҫмы, иркәм?

Үтеп китһәм бер эргәңдән,
Күҙемдән ялҡын атып,
Ташлап уны йөрәгеңдән,
Килерһең әле ҡайтып!..»

ҺАҠСЫЛЛЫҠ ҠУЛЛАНМАҺЫ
Һәр тинеңде тотон һаҡлап,
Һәр тинең бит – үҙе мал!
Һыуыҡ өйҙә йөрө йоҡлап,
Ауыҙыңдан өҙөп ал! –
Байлыҡ артмаҫ артыуын,
Ҡәберҙә бар ятыуың!..
Яҙыҡ түгел тинде һаҡлау,
Байлыҡтың бит ҡото – мал,
Тик һин мине дөрөҫ аңла:
Башҡаныҡын йолҡоп ал!
Йыйырһың ул сағында
Гонаһын, байлығында!..

БЛАГОДЕТЕЛЬ
Он богат, но с мягким сердцем:
Лишь услышит плач страдальца,
Он в карман опустит руку
И... платочек вынимает.

РЫБАКИ
Все чаще в ширь родного края
Выходим, сеть свою кидая, –
И сетью мысли обвиты
Ее и тайны и мечты.
Все заключаем в сердце так,
Как свой улов в сетях – рыбак.

Солнце землю нашу
Медным плугом пашет,
Поднимает слой глубинный,
Зарывает бред старинный.

Буря семена бросала,
Туча всходы поливала:
Время – жатву бури убирать,
Время – битву грозную начать.

АЛМАЗ
Прекрасен в перстне
твой алмаз!
Погасший уголь,
из тысячелетней
Подземной тьмы он блеск
донес до нас.
Еще прекрасней,
тверже,
многоцветней
Все претерпевшее,
изведавшее все
Сердце твое!

ЯРҘАМСЫЛ
Бай булһа ла, бик йомшаҡ ул:
Йылап ҡара, бисара, –
Кеҫәһенә тыға ла ҡул...
Ҡулъяулығын сығара.

БАЛЫҠСЫЛАР
Киңлегенә тыуған яҡтарҙың
Йыш сығабыҙ, ташлап ауҙарҙы,
Һәм ауынан сыҡмай уйҙарҙың
Сер, хыялы тыуған яҡтарҙың...
Тик тотабыҙ эстә барлығын,
Тотҡан һымаҡ ауҙа балығын.

ДАУЫЛ ОРЛОҠТАРЫН ҺИПТЕ
Ҡояш таҡҡан баҡыр төрән,
Еребеҙҙе һөрә тәрән,
Тәрән һөрөлгәс бураҙнаң,
Иҫке күмелер бер аҙҙан!

Дауыл орлоҡтарын һипте,
Болот ямғыр һибеп китте:
Ваҡыт – сәскәнде урырға,
Ваҡыт – яуға яу торорға!

АЛМАС
Йөҙөгөңдөң ниндәй алмас
ҡашы бар!
Мең-мең йылдар аша килгән
ташы бар.
Ер аҫтында һүнгәр күмер
булһа ла,
Өҫкә сыҡҡас, ҡалай балҡый
донъяла!
Барыһын ул татығанға –
ҡатыраҡ,
Яна шулай йөрәгең дә
яҡтыраҡ!

Бесцельна была эта жизнь –
Ее осмыслила ты.
Пустынной была эта жизнь –
Посеяла ты цветы.

Холодной была эта жизнь –
Дала ты лучи тепла.
Без света была эта жизнь –
Ты солнце над ней зажгла.

И солнце славит опять
Моя ожившая речь,
Я вновь надежду могу
В застывших сердцах зажечь.

Мы живем с душой одною
На двоих,
моя родная.
Береги же половину
Ты свою –
коль станет горько
Ей – моя заплачет тоже,
Обе бытия лишатся.

ЧТО ЗНАЮ Я
Я знаю голод, стужу зим
И немочи горечь проклятой...
Конца б не стало рассказам моим
О том, что терял я когда-то!

То, что сейчас вам поведал я,
Часть малая повествованья.
Как ты ни жалуйся, боль моя,
Сердце осилит страданья.

Маҡсатһыҙ ине тормош –
Мәғәнәле иттең уны,
Яланғас ине тормош –
Сәскәле иттең уны.

Бик һалҡын ине тормош –
Һин ялҡын булдың уға,
Ҡараңғы ине тормош –
Һин яҡты булдың уға.

Яңынан килеп телгә,
Дан йырлайым донъяға.
Тағы һүнгән күңелгә
Өмөт уттарын яғам.

Үҙең нисек, мин дә шулай,
Беҙ икебеҙ бер күңел:
Һиңә ауыр булған саҡта
Миңә лә еңел түгел.

Шуны үҙең белә тороп,
Йәнгә тейәһең ҡайһы саҡ.
Бының менән һин үҙеңә
Үҙең ҡаҙайһың бысаҡ.

НИ БЕЛӘМ МИН?
Беләм аслыҡты мин, ҡыш селләһен
Һәм ҡәһәрле хәсрәт әсеһен,
Иге-сиге булмаҫ, мин һөйләһәм
Юғалтҡандың әсе-сөсөһөн!

Минең әле һеҙгә һөйләгәнем
Мин күргәндең тамсы бер заты,
Нисек кенә һыҡрамаһын йәнем,
Күтәрә был йөрәк ғазапты.

В нем солнце есть, весна живет,
Цветы в нем, птичье пенье,
Луга, леса, зари восход,
Светлых озер виденья.

Знает сердце, что дух силен,
И ум – что нет ему препон.
Уму и сердцу немощь покорна –
Вам я об этом твержу упорно.

ПЕСНЯ ФАБРИЧНОЙ ДЕВУШКИ
Не пой, соловушка, не пой
У моего окна с тоской,
Ведь завтра мне вставать чуть свет,
А в сердце и просвета нет, –
Пока поешь и песнь течет,
Печалью сердце изойдет.

Ведь завтра мне вставать чуть свет,
Идти туда, где солнца нет.
Шестнадцать медленных часов
Работать надо у станков,
Там копоть ламп и пыль кругом...
Не пой так грустно под окном!

Ты будешь так же распевать,
А мне с зарей уже вставать.
Тебе росу лесную пить,
А мне ярмо свое влачить.
Не пой, соловушка, не пой
У моего окна с тоской!

КЛАСС ОСНОВНОЙ, ТЕБЕ!
Класс основной, тебе! –
Ты будешь жить, расти,
осуществлять, творить,
Пока в сердцах людей всем ранам не зажить;
Класс основной, тебе!

Бар ҡояш та унда, яҙ ҙа йәшәй,
Сәскәләр ҙә, ҡоштар моңо ла.
Урман, туғай, яҡты күлдәр, рәшә,
Һыҙылып ҡына атҡан таңы ла.

Белә йөрәк әле көс барлығын,
Зиһенем дә белә сик юғын,
Уй-тойғома барыһы баш һалырын...
Ныҡлап әйтәм быға шик юғын.

ЭШСЕ ҠЫҘ ЙЫРЫ
Һайрамаҫы, һандуғасым, ҡуй,
Кит тәҙрәмдән, миндә хәсрәт, уй:
Булмаһасы таңдан тораһым,
Ҡуҙғатмасы йөрәк яраһын,
Былай ҙа юҡ миндә яҡты уй...
Ҡуй, һайрама, теш ҡайрама, ҡуй!

Булмаһасы таңдан тораһым,
Һин яҡтыла тормош ҡораһың,
Ә миңә бит эшкә барырға,
Көнө буйы эшләп арырға.
Унда төтөн, шау ҙа туҙан, уй...
Ҡуй, һайрама, һандуғасҡай, ҡуй!

Һин һайрарһың төнө буйына,
Эш ҡайғыһы инмәй уйыңа,
Һин әсәһең урман ысығын,
Ә мин ағыу эсәм, ҡошсоғом.
Кит тәҙрәмдән, миндә хәсрәт, уй,
Һайрамаҫы, һандуғасым, ҡуй!..

ТӨП СИНЫФ
Төп синыф, ул һиңә! –
Йәшәргә, үҫергә
Һәм ижад итергә,
Бар яра уңалған
Хөр көнгә етергә!

Кто, над самим собой поднявшись,
победит, –
В единстве, – классы те,
кем род людской разбит;
Класс основной, тебе
Служить бойцом –
где честь найдется выше?
Твой
К всечеловечеству и солнцу путь прямой!

ДЕНЬ СТРАШНОГО СУДА
Горячих много
Замрет сердец,
И многих смелых
Сразит свинец.

Задушит многих
Ночной кошмар,
Пока взовьется
Из искр пожар.

Немало крови
Прольет народ,
Пока исчезнут
И стон и гнет.

Не раз, свободно
Расправив грудь,
Придется плечи
Опять согнуть.

Прибой взовьется
И вновь спадет,
И снова буря
Его взнесет.

Погибнут сотни,
Но вместо них
Немало тысяч
Придет других.

Төп синыф, ул һиңә! –
Үҙеңде тик үҙең
Күтәреп, еңергә;
Бар синыф ыҙғышын
Ҡәбергә күмергә!

Төп синыф, ул һиңә! –
Һуғышсы булырға,
Шунан да ни яҡшы?
Маҡсатың – кешелек,
Барыр юл – ҡояшың!

ҠИӘМӘТ КӨНӨ
Тибеүҙән туҡтар
Ҡайнар күп йөрәк:
Аяуһыҙ – туптар,
Ҡыйыуҙар – һирәк.

Киткәнсе осоп
Осҡондан ялҡын,
Мәхшәрҙән йонсоп,
Быуылыр алҡым.

Иҙелеү, йәбер
Бөткәнгә саҡлым,
Әллә ни ҡәҙәр
Ҡан ҡойор халҡым.

Иркен тын алып,
Киргәнсе күкрәк,
Башҡа таш яуып,
Күк торор күкрәп.

Ташыр ҙа диңгеҙ
Тағы ла ҡайтыр...
Булһа ул елһеҙ,
Кем һуң сайҡалыр?

Йөҙләгән йәндәр
Яуҙа юҡ булыр,
Алмашҡа мендәр
Атлығып торор.

Замолкнет голос,
Но в тот же миг
Другие десять
Подхватят крик.

Пока взметнутся
Холмы, поля, –
И каждым камнем
Взревет земля.

Все загрохочет
И там и тут,
И вздрогнут зданья
И упадут.

Вам скрыться где-то –
Напрасный труд:
Обвалом камни
Вас погребут.

Дворцов и башен
Вам не сберечь:
Их сбросят скалы
С могучих плеч.

В горах защиты
Вам не найти:
И горы местью
Грозят в пути.

Какое море
Вам даст приют?
Вас волны смоют
И унесут.

Вас не укроет
И глубь болот,
Черней вы черных
Стоячих вод.

Земля немая
Раскроет пасть,
И в серный пламень
Вам должно пасть.

Тынһа бер һөрән,
Ҡанмайса ҡоно,
Унлаған оран
Ҡеүәтләр уны.

Торғансы ҡалҡып
Тау, ҡыр, йылғалар,
Сал сәсен йолҡоп,
Иңрәп ер илар.

Унда ла бында
Тетрәр донъялар,
Янып ялҡында,
Ауыр биналар.

Ул саҡта һеҙгә
Ер ҡалмаҫ боҫор,
Ә өҫтөгөҙгә
Ҡолап тау баҫыр.

Һарайҙар инде
Ҡотҡармаҫ улар,
Иңенән илдең
Ташлар ҡаялар.

Урман да был саҡ
Асмаҫ ҡуйынын,
Һыйпар тик бысаҡ
Залим муйынын.

Диңгеҙме, көлөп,
Һеҙҙе йыуатыр? –
Ажғырып килеп
Упҡыны йотор.

Һаҙға кем бара?
Алмаҫ, сирҡаныр;
Ҡаранан-ҡара
Йәндәрҙе таныр.

Инде ни ҡалһын?
Йәһәннәм ҡалыр.
Көкөртлө ялҡын
Ялмап шатланыр!..